Tekstilde; çevre şartları, kültürel düzeylerinin farklılaşması ve ürünün kullanım amacına göre iki ana kumaş üretim tekniği gelişmiştir. Bunlar dokuma kumaş üretim tekniği ve örme kumaş üretim tekniğidir. Her iki üretim tekniği ile üretilmiş kumaşların, kullanım yerleri ve hammaddesine göre kumaş özellikleri değişiklik göstermekle birlikte, kumaş üretimi sırasında her ikisinin de avantaj ve dezavantajları vardır.
Bu yazıda, atkılı örme kumaşların karşılaştırılması, çözgülü örme makinelerinin karşılaştırılması, atkılı ve çözgülü örme kumaşların karşılaştırılması ve örme kumaşlar ve dokuma kumaşları ayıran özellikler genel olarak söz edilmiştir.
- Atkılı Örme Kumaşların Karşılaştırılması
Süprem Yuvarlak Örme Kumaşlar (RL): Ön ve arka yüzdeki ilmekler farklı görünüştedir. Kumaşın ön yüzünde (R) ilmek çubukları, ters yüzünde ise (L) ilmek sıraları görünür. Enine ve boyuna yönde elastikiyeti en düşük olan kumaştır. Yanlardan örgünün arka yüzüne doğru üst ve alttan da örgünün ön yüzüne doğru kıvrılma vardır. Bunlar dengesiz örgülerdir. Tek iğne yataklı (plakalı) düz ve yuvarlak örme makinelerinde üretilebilen tek katlı kumaştır. Süprem örgüsünün teknik ön yüz açık ilmek görünüşü Şekil 1.1’de verilmiştir.
Şekil 1.1 Süprem örgüsünün teknik ön yüz açık ilmek görünüşü
Ribana Yuvarlak Örme Kumaşlar (RR – Ribana): Ön ve arka yüzünde görünen ilmeklerin her ikisi de (R) ilmektir. Fakat kumaş enine yönde açılırsa (R) ve (L) ilmekler her iki yüzde de değişimli olarak görünür. Enine yönde elastikiyeti en yüksek olan kumaştır. % 40 – 60 civarıdır. Ön ve arka yüzdeki ilmekler birbirinin tersi yönünde açılmak isteyecek, fakat birbirine engel olup açılmayacaklardır. Bu tip örgüler dengeli örgülerdir ve kenarda kıvrılmalar görülmez. Çift iğne yataklı düz ve yuvarlak örme makinelerinde üretilebilen çift katlı kumaştır. Ribana örgüsünün açık ilmek görünüşü Şekil 1.2’de verilmiştir.
Şekil 1.2 Ribana örgüsünün açık ilmek görünüşü
İnterlok Yuvarlak Örme Kumaşlar (RR – İnterlok): Ön ve arka yüzündeki ilmeklerin her ikisi de (R) ilmektir. Kumaş enine yönde gerdirilse dahi (L) ilmekler görünmez. Enine ve boyuna yönde sınırlı elastikiyete sahiptir. Ribana örme kumaş gibi burada da kenarda kıvrılmalar görülmez. Çift iğne yataklı yuvarlak örme makinelerinde üretilebilen çift katlı kumaştır. İnterlok örgüsünün açık ilmek görünüşü Şekil 1.3’te verilmiştir.
Şekil 1.3 İnterlok örgüsünün açık ilmek görünüşü
Haroşa Yuvarlak Örme Kumaşlar (LL): Ön ve arka yüzdeki ilmeklerin her ikisi de (L) ilmektir. Fakat kumaş boyuna yönde açıldığında (R) ve (L) ilmek sıraları değişimli olarak görünür. Boyuna yönde elastikiyeti en iyi olan kumaştır. % 20 – 30 civarıdır. Haroşa tipli ilmekler diğer örgü ilmekleri gibi kenar kıvrılmaları görülmez. Yatay ve dikey çift plakalı yuvarlak ve düz örme makinelerinde üretilebilen tek katlı kumaştır. Haroşa örgüsünün açık ilmek görünüşü Şekil 1.4’de verilmiştir.
Şekil 1.4 Haroşa örgüsünün açık ilmek görünüşü
- Çözgülü Örme Makinelerinin Karşılaştırılması
Triko Tipi Çözgülü Örme Makinesi: Makine yapısı nedeniyle hızlı çalışır. Desenlendirme olanakları raşel makinelerine nazaran daha düşüktür. Basit desenler ve küçük geometrik desenler elde edilebilir. Kullanım alanları; İç çamaşırı, tüylü pijamalar, etek ve bluzlar, plaj giysileri, çorap, mobilya döşemeliği, otomobil döşeme kumaş vb.
Raşel Tipi Çözgülü Örme Makinesi: Triko çözgülü örme makinelerine göre daha yavaş çalışır. Desenlendirme olanakları triko makinelerine göre daha fazladır. Geniş, karmaşık desenler elde edilebilir. Kullanım alanları; Dantel, perdelik tül, teknik doku, mobilya döşemeliği, tıbbi amaçlı dokular, dış giyim kumaşları, pelüş, taklit kürk, balık ağları, astarlık teknik tekstiller, çorap, korse ve plaj giysiler vb.
- Atkılı ve Çözgülü Örme Kumaşların Karşılaştırılması
Atkılı Örme Kumaşlar: İpliğin veriliş yönü, kumaşın eni yönündedir ve iplik bütün iğneler üzerinde dolaşır. Kumaş yüzeyi oluşturmak için bir iplik yeterlidir. İlmekler yan yana ve üst üste olduğu için kolayca sökülebilen örgülerdir. Desen değiştirme kolaydır. Desenlendirme olanağı fazladır. Boyut stabilitesi, çözgülü örme kumaşlara göre daha düşüktür ve yapı daha hacimli olduğu için hem enine hem de boyuna esneme özelliği yüksektir. Örgü yapıları açık ve hacimli olduğu için nem alma özelliği çok iyidir. Atkılı örme kumaşlarda yapı daha serbest olduğu için iç gerilimleri daha fazladır. Bu nedenle kumaşın çekme gerilimi yüksektir. Durgun havada mükemmel yalıtkandır. Ancak örme mamulün açık yapısı nedeniyle rüzgara karşı geçirgenliği iyi değildir. (Esneklik, nem çekme özelliği, çekmezlik ve hava geçirgenliğinde elyaf tipi göz önüne alınmamıştır)
Çözgülü Örme Kumaşlar: İpliğin veriliş yönü, ilmek oluşturan her iplik, kumaşın boyuna doğru zikzak yaparak gider, iplik sınırlı iğneler üzerinde dolaşır. Kumaş yüzeyi oluşturmak için iğne sayısı kadar çözgü ipliği gereklidir. Her iğneye, bir çözgü ipliği geldiğinden ve her ipliğin ayrıca diğerleri ile bağlantı yapmalarında dolayı enine ve boyuna yönde sökülmez. Desen değiştirmek için uzunca bir süreye ihtiyaç vardır. Desenlendirme olanağı fazladır. Bu tip örme kumaşların yapıları, dokuma kumaşların yapılarına yakın bir boyut stabilitesine sahiptir. İpliğin boyuna yönde olmasından dolayı atkılı örmeye göre esneklikleri çok düşüktür. Atkılı örme kumaşlara göre yapısı daha sık olduğu için nem alma özelliği daha düşüktür. Örgü yapısı daha sık olduğu için örgü kendini dengelemektedir, iç gerilimler atkılı örme kumaşlara göre daha azdır. Bu nedenle kumaşın çekme gerilimi daha düşüktür. Genelde sıkı bir şekilde örüldükleri için daha yüksek bir rüzgar dayanımı gösterir. (Esneklik, nem çekme özelliği, çekmezlik ve hava geçirgenliğinde elyaf tipi göz önüne alınmamıştır)
- Örme Kumaşlar ve Dokuma Kumaşları Ayıran Özellikler
Örme Kumaşlar: Kullanılan iplik özellikleri; örme iplikler genel olarak yumuşak, az bükümlü, sürtünmeye dayanıklı ipliklerdir. Çözgülü örmecilikte çözgü ve atkı hazırlama, çözgü bağlama, tahar gibi ön hazırlık işlemleri vardır. Atkı örmeciliğinde ise bobin aktarma ve parafinleme ön işlemleri yapılmaktadır. Örme kumaş üretimi dokumaya göre daha hızlıdır. Özellikle çözgülü örme kumaş üretimi bilinen en hızlı kumaş üretim tekniğidir. Jakar tekniğinin de uygulanması ile desenlendirme olanakları gelişmiştir. Atkılı örmecilikte örgü ve kumaş tipi değişimi dokumaya göre daha kısa sürede yapılır. Çözgülü örmecilikte ise dokumaya göre daha uzun sürede olmaktadır. Konfeksiyondaki kesim özellikleri; atkılı örme kumaşlar, esnek bir yapıya sahiptir. Bu nedenle kesimden önce veya pastal halinde dinlendirilmelidir. Dikiş özellikleri; atkılı örme kumaşların dikişi oldukça zordur. Kesim kenarlarının kıvrılması dikiş açısından problemdir.
Dokuma Kumaşlar: Kullanılan iplikler, örmeye göre çözgüde daha sert bükümlü, atkıda hemen hemen örme ile aynı karakterdedir. Ön Hazırlık İşlemleri; Dokumacılıkta çözgü ve atkı hazırlama, haşıl, tahar, iş bağlama gibi işlemler vardır. Dokuma kumaşlarda yeni teknolojiler ve bilgisayar desteği ile çok fazla atkı atma hızlarına ulaşılmıştır. Ancak örme kumaş üretim hızı daha fazladır. Eksantrikli, armürlü ve jakarlı desenlendirme tertibatları ile sonsuz denecek kadar desenlendirme olanakları vardır. Dokuma makinelerinde kumaş tipi değişimi, zor ve zaman alıcıdır. Kumaş tipi değişimi için çözgünün, taharın ve sıklık ayarlarının değişmesi gerekir. Konfeksiyondaki kesim özellikleri; dokuma kumaşlar stabil bir yapıya sahip oldukları için örme kumaşlara göre daha kolay pastal atılır ve kesilir. Dikiş özellikleri; dokuma kumaşlar örme kumaşlara oranla iyi dikim özellikleri gösterir.
- Kaynak
Anonim. 2011. Örme Kumaş Özellikleri. Tekstil Teknolojisi, Ankara, s. 40-46.
Esma Uğurlu
Tekstil Mühendisi
